روزه مستحبروزه مستحب از اقسام روزه است و ازاحکام آن در باب صوم سخن گفته‌اند. ۱ - اقسام روزه مستحبروزه مستحب سه نوع است؛ زيرا استحباب آن يا به جهت عنوان اولی است؛ بدين معنا که روزه از اين جهت که مستحب می‌باشد فی نفسه امری راجح و محبوب خدای متعال است، مانند روزه تمامی ايّام سال جز روزهايی که روزه گرفتن در آنها حرام است، يا به جهت سببی خاص، مانند روزه برای آمدن باران، يا به جهت زمانی خاص، مانند روزه‌های اول، سوم و هفتم محرّم؛ چهارم تا نهم شوال؛ نيمه جمادی الاولی؛ تمامی ماه رجب، روز مبعث (بيست و هفتم رجب)؛ تمامی ماه شعبان، بويژه نيمه آن؛ روز ميلاد رسول اکرم صلّی اللَّه عليه وآله (هفده يا دوازدهم ربیع الاوّل)؛ روز دحو الارض (بيست و پنجم ذیقعده)؛ بيست و نهم ذيقعده؛ اوّل ذیحجه، بلکه اوّل تا نهم آن؛ عید غدیر (هيجدهم ذيحجه)؛ روزه سه روز در هر ماه، که به قول مشهور، پنج شنبه اوّل و آخر و چهارشنبه اوّل دهه دوم ماه است؛ روزهای سيزدهم، چهاردهم و پانزدهم هر ماه به قول مشهور؛ هر پنج شنبه و جمعه يا جمعه تنها و روز نوروز. روزه مستحب گاهی به جهت عوارضی حرام يا مکروه می‌گردد؛ حرام مانند روزه مستحب زوجه در صورت منافات داشتن با حق زوج يا عدم اذن زوج و يا نهی او، بنابر اختلاف اقوال؛ روزه مستحب فرزند، درصورتی که موجب آزار پدر و مادر گردد؛ روزه مستحب برده در صورت تنافی با حق مولاو مکروه مانند روزه روز عاشورا؛ روزه روز عرفه برای کسی که بيم ضعف از دعا دارد؛ روزه مستحب مهمان بدون اذن ميزبان، بنابر قول برخی. بعضی آن را بدون اذن يا با نهی ميزبان، صحيح ندانسته اند؛ روزه فرزند بدون اذن پدر به قول برخی. بعضی در صورت عدم اذن يا نهی وی، آن را صحيح ندانسته‌اند؛ روزه مستحب برای کسی که به طعامی دعوت شدهو روزه استحبابی در سفر به قول جمعی، جز سه روز در مدینه جهت برآمدن حاجت. [۸]
کنز الفوائد ج۱، ص۲۲۹.
[۹]
ايضاح الفوائد ج۱، ص۲۴۳.
۲ - نيّت روزه مستحبآيا در نیت روزه مستحب تعيين نوع آن شرط است يا نه؟ اقوال مختلف است. برخی، روزه مستحب معيّن همچون روزه ایّام البیض را به روزه ماه رمضان ملحق کرده و تعيين را شرط ندانسته اند. بعضی گفته اند: در روزه استحبابی دارای سبب خاص، مانند طلب باران، تعيين از جهت احراز خصوصيت و تحقق آن شرط است، نه آنکه شرط صحّت باشد، و در روزه استحبابی دارای زمان خاص، مانند ایّام البیض، وقوع روزه در آن زمان، تعيين آن به شمار می رود و نيازی به تعيين آن در نيّت نيست. امام خمینی در تحریرالوسیله در این باره می‌نویسد: «در روزه‌های مستحبی مطلق (که مخصوص وقت معینی نیست) اظهر آن است که تعیین آن لازم نیست، بنابراین اگر روزه فردا را برای خدا نیّت کند، درصورتی‌که آن روز برای روزه گرفتن صلاحیت داشته باشد و روزه مستحبی هم از آن شخص صحیح باشد، این روزه صحیح است و به‌عنوان مستحب واقع می‌شود، بلکه روزه مستحبی معیّن، اگر خصوصیت آن به (انجام گرفتن در) زمان خاص باشد نیز چنین است مانند ایام البیض، جمعه و پنجشنبه، البته در احراز ثواب آن خصوصیت، احراز کردن آن روز و قصد کردن آن لازم است.» و «وقت نیّت روزه مستحبی ادامه دارد تا اینکه به‌اندازه نیّت کردن به اذان مغرب مانده باشد.» البته زمان نیت در روزه مستحب بنابر قولی تا زوال ادامه دارد. قول ديگر در روزه مستحب، امتداد زمان تا قبل از غروب خورشید است. [۱۶]
مستمسک العروة ج۸، ص۲۱۷-۲۱۸.
۳ - زمان روزه مستحببر استحباب روزه در همه روزها جز روزه‌هایی که روزه گرفتن در آن حرام یا مکروه می‌باشد، دلالت می‌کند [۱۷]
فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریرالوسیلة، ج۸، ص۳۲۸، قم، مرکز فقه الائمه الاطهار (علیه‌السّلام)، ۱۳۸۱.
حدیث قدسی «اصوم لی و انا اجزی به» [۱۸]
شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشرعیه، ج۱۰، ص۴۰۰، کتاب الصوم، ابواب الصوم المندوب، الباب۱، الحدیث ۱۵و۱۶.
و «الصوم جنة من النار» [۱۹]
شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشرعیه، ج۱۰، ص۳۹۵، کتاب الصوم، ابواب الصوم المندوب، الباب۱، الحدیث ۱.
[۲۰]
شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشرعیه، ج۱۰، ص۳۹۸، کتاب الصوم، ابواب الصوم المندوب، الباب۱، الحدیث ۸.
[۲۱]
شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشرعیه، ج۱۰، ص۴۰۰، کتاب الصوم، ابواب الصوم المندوب، الباب۱، الحدیث ۱۳.
و «ان نوم الصائم عبادة»؛ [۲۲]
شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشرعیه، ج۱۰، ص۳۹۶، کتاب الصوم، ابواب الصوم المندوب، الباب۱، الحدیث ۴.
[۲۳]
شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشرعیه، ج۱۰، ص۴۰۱، کتاب الصوم، ابواب الصوم المندوب، الباب۱، الحدیث ۱۷.
[۲۴]
شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشرعیه، ج۱۰، ص۴۰۳، کتاب الصوم، ابواب الصوم المندوب، الباب۱، الحدیث ۲۳و۲۴.
و «در ماه رمضان، روزه غیر رمضان واقع نمی‌شود، چه روزه واجب باشد و چه مستحب، چه آن شخص، مکلّف به روزه ماه رمضان باشد و چه مثل مسافر و مانند آن مکلّف به روزه رمضان نباشد.» ۴ - ساير احکام روزه مستحببنابر قول مشهور، در روزه مستحب، علاوه بر شرايط عمومی روزه، عدم اشتغال ذمّه شخص به روزه واجب شرط صحّت آن است. [۲۶]
مستمسک العروة ج۸، ص۴۲۵.
در بطلان روزه مستحبی به سبب باقی‌ماندن بر جنابت تا سپیده صبح ازروی‌عمد، اشکال است، احوط (استحبابی) بطلان آن است و اقوا عدم بطلان آن. [۲۷]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیله، ج۱، ص۲۹۷، کتاب الصوم، القول:فیما یجب الامساک عنه، الخامس.
فروبردن سر در آب، بنابر قول مشهور بر روزه دار حرام است؛ ليکن در بطلان روزه به آن اختلاف می باشد.برخی گفته اند: مقتضای اطلاق نصّ و کلمات فقها، عدم تفاوت در حکم ياد شده (حرمت) بين روزه واجب و مستحب است؛هرچند برخی در حرمت آن در روزه مستحب و واجب موسّع اشکال کرده اند. معروف اين است که افطار سهوی، روزه مستحب را- همچون روزه واجب- باطل نمی‌کند؛ [۳۱]
غنائم الأيام ج۵، ص۱۴۵-۱۴۶.
[۳۳]
مصباح الهدی ج۸، ص۱۲۶.
قول مقابل آن بطلان است. [۳۴]
أجوبة المسائل المهنائية ص۶۷.
در شرط بودن عدم سفر در روزه مستحب اختلاف است. قول منسوب به اکثر فقها، کراهت (به معنای کم بودن ثواب) آن است، جز روزه سه روز (چهارشنبه، پنج شنبه و جمعه) در مدینه جهت برآمدن حاجت که به اتفاق، جایز بلکه مستحب است. گرفتن روزه یوم الشّک (روز مردد بين آخر شعبان و اوّل رمضان) به نيّت ماه رمضان، بنابر قول مشهور صحيح نيست؛ ليکن به نيّت روزه استحبابی ماه شعبان صحيح است و چنانچه بعد معلوم شود آن روز اوّل رمضان بوده، از روزه واجب کفايت می کند. افطار روزه مستحب بعد از زوال (ظهر) کراهت دارد. کسی که روزه مستحب گرفته، اگر در اثنای روز مهمان مؤمنی شود، و وی غذايی تهيه کند، مستحب است بدون آنکه ميزبان را از روزه خود مطّلع سازد، نزد او افطار کند.مستحب است انسان روزه مستحب را از ديگران پوشيده بدارد. ۵ - پانویس۶ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۴، ص۱۸۸-۱۹۰. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |